Elke geboren en getogen Wetteraar kent de naam Vilain XIIII. En toch, hoewel hij het langste burgemeesterschap uit de Wetterse geschiedenis op zijn palmares heeft, kreeg burggraaf Charles Hippolyte Vilain XIIII het kortste straatje in de gemeente. Pas recent eerde de gemeente Wetteren de man, die ten tijde van de industriële revolutie het straatbeeld voorgoed veranderde, met een mooie wandelroute langs gebouwen en monumenten die onder zijn impuls het levenslicht zagen. Onderaan deze post vind je de praktische informatie voor deze bewegwijzerde wandeling ‘in het spoor van Vilain’.
Het geslacht Vilain XIIII
Amper 70 meter lang is ze, de Vilain XIIII straat in Wetteren. Een metershoog portret van de man die Wetteren liet mee-evolueren met de industriële revolutie siert er de gevel van Salon Vilain XIIII, een initiatief van Gunther Cazn’ Baeyens, erkend kunstenaar uit de streek. Vilain XIIII, een naam die tot de verbeelding spreekt …
Vilain XIIII is een oud, Vlaams adellijk geslacht dat de titel burggraaf voert. De familie speelde een aanzienlijke rol bij het ontstaan van België, maar het geslacht gaat terug op een zekere Walter van Gent, heer van Sint-Jansteen, die in de 13de eeuw als eerste de bijzondere familienaam Vilain droeg. De naam, afgeleid van het Latijnse ‘villa’, is een verwijzing naar landgoederen die in het bezit waren van dit heerschap. Het getal werd pas later toegevoegd, waarschijnlijk om twee takken van de familie van elkaar te onderscheiden. De schrijfwijze is wel degelijk Vilain XIIII (niet XIV) en wordt uitgesproken als ‘Vilain Quatorze’.
‘Onze’ Vilain XIIII, Charles Hippolyte, trad in 1822 voor het eerst aan als burgemeester van Wetteren. Daarnaast was hij ook lid van het Belgisch Nationaal Congres, volksvertegenwoordiger en bekleedde hij een diplomatieke functie. Na een verblijf van enkele jaren in Italië, werd hij in 1848 werd opnieuw burgemeester van Wetteren en bleef dat tot aan zijn dood in 1873.
Industriële Revolutie
Op de wandeling ‘in het spoor van Vilain’ wandel je langs tal van gebouwen, monumenten en instellingen die een belangrijke rol speelden in het leven van Vilain XIIII of die zelfs mede onder zijn impuls verrezen.
De buskruitfabriek van Jan Frans Cooppal, de boomkwekerij van Adolf Papeleu en de katoenweverij van Felix Beernaerts: vanaf het einde van de 18de eeuw kende de gemeente Wetteren haar eigen Industriële Revolutie. Vilain XIIII, ‘man van orde en vooruitgang’ (Broeckaert, J. in Burggraaf Hippoliet Vilain XIIII. Levensschets.), kwam tegemoet aan de eisen van het stijgende bevolkingsaantal die deze vernieuwingen met zich meebrachten. Zo werden straten gekasseid, verbindingswegen met naburige gemeenten aangelegd en werd Wetteren een halte op de ‘ijzeren weg’.
Het is ook in deze periode dat de brandweer, het weeshuis en het hospitaal werden opgericht en dat nieuwe scholen het levenslicht zagen. Naar aanleiding van de plannen voor de bouw van een nieuwe kerk — het oude gebouw was immers te klein geworden door de bevolkingstoename — werd door het toenmalige schepencollege eveneens de vraag naar een groter gemeentehuis geuit. Een geschikte bouwplaats werd uiteindelijk gevonden op de markt, op de linkerhoek met de Kerkstraat. Hoewel het bouwwerk al in 1873 klaar was, vond de officiële inhuldiging pas in 1874 plaats, na de dood van burgemeester Vilain XIIII.
De imposante toren van de Sint-Gertrudiskerk (65 m hoog) werd reeds voltooid in 1867. Het puin van de oude kerk werd na afbraak in een bocht van de Schelde gekieperd — ik verzin dit echt niet — al werd een stukje ervan gerecupereerd (o.a. de toegangspoort en de Balegemse steen) om een grafkapel te bouwen op het inmiddels verdwenen kerkhof in de Molenstraat. Dit neogotische grafmonument is tot op de dag van vandaag de laatste rustplaats van 8 leden van de adelijke familie Van Pottelsberghe de la Potterie. Bij de ontruiming van het kerkhof bleef het kapelletje als enig restant staan.
Natuurgebieden
Hoewel deze wandeling duidelijk in het teken staat van de industriële revolutie ten tijde van Vilain XIIII, maak je ook kennis met enkele miskende Wetterse natuurgebieden. Met de opening van het nieuwe administratieve centrum van de gemeente op de Rode Heuvel in 2017, (be)vestigde Wetteren haar identiteit als ‘gemeente aan de Schelde’.
Via de nieuwe voetgangersbrug kom je terecht in de wijk Overschelde. Daar wandel je langs het kleine natuurgebiedje De Ham, een oude Scheldemeander die in de tweede helft van de 19de eeuw van de Schelde werd afgesneden toen die werd rechtgetrokken. Via een drassig grasland en een met populieren omzoomd pad kom je uit bij het kasteel Cooppal, nu eigendom van het chemische bedrijf Ajinomoto Omnichem nv. Je kan er ook een authentieke kruitmolen van de toenmalige buskruitfabriek (’t Poerkot) bewonderen. Langs de Cooppallaan — niet het mooiste deel van de route — wandel je terug naar de voetgangersbrug en beland je weer op de rechteroever van de Schelde.
Het jaagpad, met een zijsprong langs het oude kerkhof van het Sint-Jozefsklooster, brengt je naar het tweede natuurgebied op deze wandeling: natuurreservaat Warandeduinen-Speelbos aan provinciedomein Den Blakken, een oase van rust aan de rand van het drukke Wetterse centrum. Vanop het jaagpad heb je bovendien een mooi uitzicht op het kasteel van Vilain XIIII, dat na zijn dood werd verkocht aan de zusters apostolinnen van de Heilige Jozef te Wetteren en vervolgens in handen kwam van de Franse congregatie Les Dames du Sacré Coeur. Het gebouw deed aanvankelijk dienst als pensionaat en huishoudschool; vandaag is er nog steeds een school (Sint-Jozefinstituut) gevestigd.
Een brokje geschiedenis
‘In het spoor van Vilain’ is wat mij betreft niet de mooiste wandeling die je in Wetteren kan maken, maar dit moet ik toch even nuanceren. Ik hou namelijk vooral van natuurwandelingen en hoewel je op deze route wel langs De Ham en de Stuifduinen wandelt, is deze wandeling eerder een geschiedenislesje. Ik vond het echter heel interessant om als Wetteraar mijn gemeente eens vanuit een heel ander standpunt te verkennen en eindelijk een idee te krijgen van wat die Vilain XIIII voor mijn gemeente betekend heeft.
Wetteren heeft sinds de dood van Vilain XIIII niet stilgestaan en de bouw van de Rode Heuvel bewijst dat de gemeente ook niet meteen van plan is om dat te doen. Men kan dat bejubelen of betreuren, maar gelukkig blijven er na al die jaren nog gebouwen overeind die ons herinneren aan het industriële verleden van weleer.
Praktisch
Ik kwam op mijn route geen obstakels tegen. Blijf echter steeds alert. Ik kan niet verantwoordelijk gesteld worden voor onvolledige en/of niet accurate routebeschrijvingen. Ik kan in geen geval aansprakelijk gesteld worden voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend of verbonden met het gebruik van deze website. Vind je mijn foto’s mooi? Fijn! Wil je foto’s van mijn blog gebruiken? Vraag dan eerst om toestemming!